5. THƯỢNG ĐẾ HỮU NGÃ VÀ THƯỢNG ĐẾ VÔ NGÃ / Ý THỨC HỆ CAO ĐÀI

Phụ Lục 1

THƯỢNG ĐẾ HỮU NGÃ

VÀ THƯỢNG ĐẾ VÔ NGÃ

Phụ Lục này hoàn toàn không phải là một tiểu luận triết học về Thượng Đế theo giáo lý Cao Đài. Đây chỉ là một khái niệm ban đầu có lẽ khá thích hợp cho quý bạn chưa quen lắm với hai thuật ngữ này: Thượng Đế hữu ngã và Thượng Đế vô ngã. Vì thế, chắc chắn rằng phần trình bày sau đây không thể nào đầy đủ.

1. HAI CON ĐƯỜNG ĐƯA ĐẾN THƯỢNG ĐẾ

Xưa nay loài người có ít nhất hai con đường đưa đến Thượng Đế:

- con đường tôn giáo;

- con đường triết lý.

Theo con đường tôn giáo, phần đông người ta thường không thắc mắc, chẳng hoài nghi. Con đường triết lý trái lại là con đường truy vấn.

Thông thường, tôn giáo và triết lý đều nói tới Thượng Đế. Tuy nhiên, đối với một số triết gia, vấn đề không phải là Thượng Đế mà là sự hiện hữu của một Tuyệt Đối Thể. Thực ra, sự khác nhau ở đây chỉ là danh xưng hay danh từ.

Triết gia dùng nhiều ngôn từ khác nhau để mệnh danh Tuyệt Đối Thể. Chẳng hạn, trong triết học Hy Lạp cổ đại, với Anaximander (611-547 trước Công Nguyên [TCN]) đó là Apeiron; với Hecralitus (khoảng 500 TCN) là Logos; với Plato (427?-347? TCN) là Thiện Thể; và với Aristotle (384-322 TCN) là Nguyên Nhân Thứ Nhất, v.v…

Tương tự, tôn giáo có rất nhiều tôn hiệu để gọi Thượng Đế. Riêng đạo Lão ở Trung Quốc dùng nhiều tôn hiệu dài để tôn kính Thượng Đế; chẳng hạn, Hạo Thiên Kim Khuyết Ngọc Hoàng Đại Thiên Tôn Huyền Khung Cao Thượng Đế 昊天金闕玉皇大天尊玄穹高上帝.

Khi nói Thượng Đế hữu ngã và Thượng Đế vô ngã, nhan đề Phụ Lục này mặc nhiên xác định Thượng Đế hiện hữu. Nói cách khác, ở đây không có yêu cầu phải trả lời cho câu hỏi có Thượng Đế hay không có Thượng Đế. Vấn đề còn lại là tìm hiểu xem đạo Cao Đài quan niệm thế nào về Thượng Đế hữu ngã và Thượng Đế vô ngã.

Trước hết cần xác định Thượng Đế hữu ngã và Thượng Đế vô ngã là gì?

2. THƯỢNG ĐẾ HỮU NGÃ LÀ GÌ?

Trong văn học Việt Nam, Thượng Đế (Trời) được xem như một “đứa trẻ con” (hóa nhi 化兒) hay tạo nên những nghịch cảnh trớ trêu cho người thế gian:

Trẻ tạo hóa đành hanh quá đáng,

Chết đuối người trên cạn mà chơi.

(Cung Oán Ngâm Khúc, của Nguyễn Gia Thiều)

Ngài cũng biết ghen ghét, đố kỵ như con người:

Lạ gì bỉ sắc tư phong,

Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.

(Truyện Kiều, của Nguyễn Du)

Ngài can thiệp vào chuyện thiên hạ:       

Xanh kia thăm thẳm từng trên,

Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?

(Chinh Phụ Ngâm Khúc, của Đặng Trần Côn)

Thậm chí chuyện yêu đương hoặc hôn nhân ở trần gian cũng có Ngài xen vào:

Bốn mùa bông cúc nở xây,

Để coi Trời khiến duyên này về ai.

(Ca dao)

Đồng thời Ngài khoan dung, sẵn lòng quan tâm tới một kẻ trần gian nhàn rỗi:

Ngồi buồn đốt một đống rơm,

Khói lên nghi ngút chẳng thơm chút nào.

Khói lên tới tận Thiên Tào,

Ngọc Hoàng phán hỏi: Đứa nào đốt rơm?

(Ca dao)

Chưa hết, Ngài đầy lòng thương xót kẻ phàm tục say sưa:

Hiu hiu gió thổi sườn non,

Ai mà uống rượu là con Ngọc Hoàng.

Ngọc Hoàng ngồi tựa ngai vàng,

Thấy con uống rượu hai hàng lệ rơi.

(Ca dao)

Những “thuộc tính” mà con người gán ghép cho Thượng Đế như thế cho thấy con người quan niệm Thượng Đế theo hình ảnh của mình. Các triết gia gọi đây là “anthropomorphism / thiên nhân đồng hình đồng tính luận” 天人同形同性論. Vị Thượng Đế trong quan niệm này là Thượng Đế hữu ngã.

3. THƯỢNG ĐẾ VÔ NGÃ LÀ GÌ?

Nói ngắn gọn, Thượng Đế vô ngã trái ngược với quan niệm Thượng Đế hữu ngã. Thượng Đế vô ngã là Tuyệt Đối Thể vượt khỏi mọi quan niệm của con người hữu hạn. Vì thế Đại Sư Vivekananda (1863-1902) nói: “Một Thượng Đế mà ta biết đến thì không còn là Thượng Đế nữa; Ngài trở thành hữu hạn giống như một người trong chúng ta.” (Swami Vivekananda, Jnana Yoga. Germany: Jazzybee Verlag, 1964. Chapter 6: The Absolute and Manifestation, p. 51.)

4. THƯỢNG ĐẾ CAO ĐÀI LÀ HỮU NGÃ HAY VÔ NGÃ?

Giáo lý Cao Đài có nhiều tôn hiệu khác nhau để gọi Thượng Đế. Các tôn hiệu này cho thấy Thượng Đế hoặc hữu ngã, hoặc vô ngã, hoặc vừa hữu ngã vừa vô ngã.

4.1. Các tôn hiệu sau đây nói tới Thượng Đế hữu ngã:

Cha, Cha Cả; Chí Tôn (Đấng Rất Tôn Kính); Đại Từ Phụ (Cha Rất Hiền); Đại Thiên Tôn (Đấng Rất Tôn Kính Trên Trời); Ngọc Hoàng Thượng Đế, hay Ngọc Đế; Thầy, v.v...

4.2. Các tôn hiệu sau đây nói tới Thượng Đế vô ngã:

Cao Đài (Cái Đài Cao); Đại Linh Quang (Khối Ánh Sáng Thiêng Liêng); Thái Cực; Trời, v.v...

4.3. Các tôn hiệu sau đây nói tới Thượng Đế vừa hữu ngã vừa vô ngã:

- Cao Đài Tiên Ông Đại Bồ Tát Ma Ha Tát: vô ngã (Cao Đài: Cái Đài Cao) + hữu ngã (Tiên Ông) + hữu ngã (Đại Bồ Tát Ma Ha Tát);

- Đại La Thiên Đế: vô ngã (Đại La: Tấm Lưới Lớn) + hữu ngã (Thiên Đế: Vua Cõi Trời);

- Huyền Khung Cao Thượng Đế: vô ngã (Huyền Khung: Bầu Trời Huyền Diệu) + vô ngã (Cao: Cao Đài, Cái Đài Cao) + hữu ngã (Thượng Đế);

- Thái Cực Thánh Hoàng: vô ngã (Thái Cực) + hữu ngã (Thánh Hoàng: Vua Thánh), v.v…

08-3-1979

Sửa chữa 06-11-2017

Huệ Khải

► Quý đạo hữu gần xa muốn nhận các kinh sách do Chương Trình Chung Tay Ấn Tống Kinh Sách Đại Đạo xuất bản, được gởi biếu qua bưu điện, xin vui lòng gởi e-mail về: daidaovanuyen@gmail.com
Và xin quý đạo hữu hoan hỷ trả giúp cước phí cho bưu điện ngay khi nhận được sách biếu.

Ban Ấn Tống trân trọng cảm ơn quý đạo hữu.