CÁNH NHẠN LƯNG TRỜI
Đây là chuyện tôi nghe:
Trong đạo viện theo định kỳ lại tổ chức cho môn sanh thực tập thuyết
trình giảng đạo. Hôm ấy một môn sanh chọn đề tài Tâm Không, và minh họa bằng bốn câu thơ đã đi vào văn học sử Phật
Giáo nước Nam
Thuyết trình viên kể rằng vào đời Hậu Lê, ở tỉnh Quảng Nam
Năm tám mươi tuổi (1707) thiền sư triều kiến vua Lê Dụ Tông (trị vì
1706-1729), bấy giờ nhằm niên hiệu Vĩnh Thịnh (1706-1719). Vua Lê hỏi: “Ý Phật
và ý Tổ như thế nào?” Sư ứng khẩu đáp liền:
Nhạn quá trường không
Ảnh trầm hàn thủy
Nhạn vô di tích chi ý
(Nhạn qua trời rộng
Nước lạnh bóng chìm
Nhạn nào có ý lưu dấu
Nước đâu rắp dạ
ghi hình.)
Buổi thực tập sẽ kết thúc êm thắm giá như trong phần góp ý cho thuyết
trình viên không xảy ra sự cố.
Một anh (có lẽ là mọt sách thứ thiệt) muốn chứng tỏ kiến thức quảng bác
của mình trước đồng môn, nên đứng lên đề quyết rằng thiền sư đã “luộc” bài thơ
của một thiền sư đời Tống là Thích Phổ Tế. Bài thơ gốc có chép trong Ngũ Đăng Hội Nguyên, quyển 14, nguyên
văn như sau:
Nhạn quá trường không
Ảnh trầm hàn thủy
Nhạn vô di tung chi ý
Trưởng tràng lúng túng, bèn quay sang hỏi sư
đệ trông coi Tàng Kinh Các xem hư thực thế nào. Sư đệ lẹ làng truy cập Google tra cứu một chốc rồi xác nhận rằng
quả có sư Thích Phổ Tế, có quyển sách ấy với bài thơ ấy.
Nhà Tống bên Trung Quốc kết thúc năm
1279. Thiền sư Hương Hải ra đời ở Việt Nam muộn hơn ba trăm năm. Xét ra bài thơ
của sư Hương Hải chỉ khác có chữ tung /
tích ở câu ba, chữ trầm / lưu ở
câu bốn, nhưng nghe hay hơn bài của sư Phổ Tế.
Trưởng tràng đăm chiêu nghĩ ngợi. Vấn
đề là… thể diện quốc gia. Mà bạo mồm nói sư Việt “luộc” thơ sư Tống thì khó chịu
quá.
Chuyện lùm xùm đến tai đạo sư. Ngài
ghé vào lớp học phân giải:
- Con nhạn là hình ảnh quen thuộc trong văn học Trung Hoa, Việt Nam
Cả lớp cười ồ. Đạo sư cũng cười, rồi nói tiếp:
- Các con nên biết rằng sư Hương Hải rất giỏi chữ Nho. Mười tám tuổi Ngài
thi đậu Hương Tiến (nghe nói tương đương Cử Nhân), được bổ làm quan trong phủ
chúa Nguyễn Phúc Lan, rồi làm tri phủ Triệu Phong năm hai mươi lăm tuổi, sau đó
mới xuất gia tu Phật.
Chắc chắn Ngài đã học nhiều kinh điển Phật Giáo Hán tạng truyền qua nước Nam
Rất có thể sư Hương Hải không hề trả lời vua Lê như thế. Nhưng về sau môn
đệ khi chép lại Ngữ Lục của thiền sư
đã nương theo lời truyền khẩu mà thêm thắt bốn câu đó. Lâu đời tam sao thất
bổn, giữa bản gốc của sư Thích Phổ Tế và bản đem gán cho sư Hương Hải có chênh
nhau hai chữ vẫn là chuyện thường xưa nay. Lỗi lầm ắt ở đời sau chép sách thiếu
cẩn thận. Hương Hải là đại sư đắc đạo, thần thông linh diệu, thì sá gì mấy câu
thơ lẻ tẻ mà phải luộc với xào. Chúng ta phát ngôn không cẩn thận e phải chịu
khẩu nghiệp làm tổn hại đức hạnh người tu.
01-5-2013
HUỆ
KHẢI
CGvDT số 1905, ngày 03-5-2013
