7. Khuyến bằng hữu kinh
Đường đời diệu viễn xa xăm,
Hữu bằng nâng đỡ tình thâm phải tùng.
Thệ lòng hữu thỉ hữu chung,(1)
Hoạn nạn tương cứu, tai phùng bất ly,(2)
Noi gương theo bạn Bá, Kỳ,(3)
Gập ghình thế lộ (4) đều đi
đến bờ,
Ơn tri ngộ quý hồ sơ,(5)
Lỗi lầm hoan hỷ, lỡ cơ tưởng tình.(6)
Dầu cho vào tử ra sinh,
Cầu ơn Thượng phụ chứng minh hộ trì.
Lý Trường Canh
CHÚ GIẢI
(1) Thề với lòng đối với bạn luôn có trước có sau (hữu thỉ hữu chung), không bội bạc.
(2) Tai phùng: Gặp tai nạn. Bất ly: Không lìa bỏ nhau.
(3) Bá, Kỳ: Bá Nha (quan lớn)
và Tử Kỳ (người kiếm củi). Trong câu kinh này, Bá Nha và Tử Kỳ ám chỉ tình bạn cao quý, chung thủy, không phân biệt sang hèn.
Thời Xuân thu có Bá Nha làm quan thượng đại phu nước Tấn, chơi đàn tuyệt giỏi, thường phàn
nàn thiên hạ hiếm người thưởng thức được tiếng đàn của ông. Một lần đi sứ nước
Sở, trở về đến sông Hán Dương, trăng thanh gió mát hữu tình, Bá Nha cho quân
ghé thuyền vào bờ, đem đàn ra khảy. Nửa chừng đàn đứt dây. Đoán có người rình
nghe trộm, Bá Nha sai quân lính lên bờ lục soát, bắt được người đốn củi là
Chung Tử Kỳ.
Tử Kỳ thanh minh rằng ông không
phải quân bất lương, chỉ tình cờ nghe tiếng đàn quá hay nên dừng chân thưởng
thức. Bá Nha hỏi: “Hồi nãy ta đàn bản gì?” Tử Kỳ đáp: “Thưa quan lớn, là bản
Khổng Tử khóc Nhan Hồi.”
Bá Nha giật mình, trân trọng mời
Tử Kỳ xuống thuyền. Nắn phím so dây, Bá Nha vừa đàn vừa nghĩ tới cảnh non cao.
Tử Kỳ tấm tắc: “Lành thay! Cao vút như núi Thái. − Thiện tai! Nga nga hề nhược
Thái sơn!” Khi Bá Nha chuyển ý, nghĩ đến cảnh nước chảy. Tử
Kỳ tán thán: “Lành thay! Mênh mông như giang hà. − Thiện tai, dương dương hề
nhược giang hà!”
Bá Nha vô cùng sung
sướng, bởi vì Tử Kỳ chỉ cần nghe tiếng đàn mà biết rõ tâm chí của mình. Không
câu nệ kẻ là quan thượng đại phu, người chỉ là ông tiều kiếm củi, Bá Nha kết
bạn với Tử Kỳ. Khi Tử Kỳ chết, Bá Nha liền đập vỡ cây đàn vì trên đời không còn
bạn tri âm thưởng thức. Do tích này, hai tiếng tri âm được dùng để nói
về những người hiểu thấu bụng dạ nhau, dù có thể chưa biết mặt, chưa quen nhau.
Bá Nha và Tử Kỳ cũng là hình tượng của tình bạn chung thủy.
(4) Thế lộ: Đường đời.
(5) Tri ngộ: Biết giá trị của
bạn và đối đãi nồng hậu, xứng đáng. Quý hồ sơ: Dẫu là mới
gặp, mới quen (sơ giao). Cả câu kinh này ý nói mang ơn bạn tuy
vừa mới quen nhưng đã đối đãi với mình nồng hậu, tôn trọng mình.
(6) Lỗi lầm hoan hỷ: Vui vẻ
bỏ qua lỗi lầm của bạn. Lỡ cơ tưởng tình: Khi bạn gặp
khó khăn, thiếu thốn hãy nghĩ tình mà giúp đỡ bạn.
HUỆ KHẢI chú giải
